Kingsbridge w epoce wojen religijnych
Ken Follett po raz kolejny powraca do swojego epickiego uniwersum Kingsbridge. Tym razem akcja „Słupa ognia” (2017) rozgrywa się w XVI wieku – epoce, w której Europa rozdziera się pod ciężarem reformacji, kontrreformacji i wojen religijnych. Znamienne jest, że Follett nie czyni z Kingsbridge jedynie lokalnego tła. Miasteczko jest mikrokosmosem, w którym odbija się cała epoka: napięcie między katolikami a protestantami, narodziny nowoczesnej dyplomacji, rozwój handlu i nauki.
Kingsbridge w tej odsłonie jest już innym miejscem niż to znane z „Filarów ziemi” czy „Świata bez końca”. Nie buduje się tu monumentalnych katedr ani mostów, lecz idee i konflikty ideologiczne – niewidzialne konstrukcje ludzkiego ducha. To znak, że Europa wyszła ze średniowiecza i weszła w epokę, w której architektura nie jest już symbolem transcendencji, ale tłem dla starcia politycznych i religijnych frakcji.
Płomień jako metafora
Tytułowy „słup ognia” odsyła do biblijnej Księgi Wyjścia, gdzie ogień prowadził Izraelitów w drodze przez pustynię. Follett wykorzystuje tę metaforę wieloznacznie: ogień to wiara, która daje kierunek, ale też płomień stosów, na których giną heretycy. To zarazem światło nadziei i mrok fanatyzmu.
Motyw ognia powraca wielokrotnie: w obrazach stosów, płonących miast, ale także w oczach bohaterów, którzy płoną namiętnością – do wiary, do władzy, do drugiego człowieka. W ten sposób Follett wpisuje się w tradycję literatury symbolicznej, gdzie elementy przyrody stają się figurami losu i metafizycznego doświadczenia.
Wielogłos i panorama historyczna
Podobnie jak w poprzednich częściach cyklu, autor posługuje się wielogłosowością. Śledzimy losy bohaterów z różnych warstw społecznych: od szpiegów i dyplomatów w służbie Elżbiety I, przez kupców i mieszczan, aż po zwykłych chłopów, których życie rozdzierają konflikty, o których decydują możni.
Ta polifonia przypomina tradycję epiki realistycznej – Tołstoja, Balzaka, czy nawet Sienkiewicza. Jednocześnie Follett, mistrz thrillera, nadaje narracji tempo – każdy rozdział kończy się napięciem, każdy wątek prowadzi do dramatycznej kulminacji.
Religia jako broń polityczna
Jednym z kluczowych tematów powieści jest instrumentalne traktowanie religii. Katolicy i protestanci, choć różnią się doktryną, w praktyce walczą o władzę. Follett pokazuje, że ideologia staje się narzędziem kontroli – zarówno w rękach władców, jak i instytucji kościelnych.
Tutaj jego narracja łączy się z refleksją filozoficzną: religia nie jest jedynie przestrzenią transcendencji, ale także formą biopolityki. Michel Foucault pisał o władzy, która organizuje ludzkie życie poprzez instytucje. W „Słupie ognia” widzimy to w praktyce: Kościół i państwo nie tyle troszczą się o zbawienie, ile o posłuszeństwo.
Wątki szpiegowskie i narodziny nowoczesnej Europy
Powieść mocno eksponuje wątki szpiegowskie. Bohaterowie uczestniczą w rodzącej się grze dyplomatycznej, gdzie informacja staje się tak samo cenna jak broń. To znak, że Europa wkracza w nowoczesność – wojny religijne stają się pretekstem do wyłonienia się pierwszych struktur wywiadowczych, systemów komunikacji i propagandy.
W tym sensie „Słup ognia” można czytać jako powieść o narodzinach nowoczesnej polityki – o przejściu od średniowiecznego feudalizmu do wczesnonowożytnych państw narodowych.
Miłość i zdrada
Follett, mistrz narracji popularnej, nie rezygnuje też z wątków emocjonalnych. W świecie podzielonym przez ideologie miłość staje się aktem ryzykownym – często oznacza zdradę własnej wspólnoty. Bohaterowie muszą wybierać między lojalnością wobec wiary i narodu a lojalnością wobec serca. To klasyczny motyw tragiczny, przypominający antyczne dylematy.
Miłość, podobnie jak w „Komu bije dzwon” Hemingwaya, pojawia się tu jako kontrapunkt dla śmierci. Pokazuje, że w świecie pełnym przemocy i ideologii istnieje jeszcze przestrzeń czysto ludzkiej bliskości.
Intertekstualność i tradycja
„Słup ognia” odwołuje się do wielu tradycji literackich:
- Biblia: metafora ognia jako przewodnictwa i zagrożenia.
- Tragedia antyczna: dylemat jednostki między lojalnością a namiętnością.
- Szekspir: dramat władzy, zdrady i intrygi, zwłaszcza w odniesieniu do dworu Elżbiety I.
- Eco i Umberto: zainteresowanie wiedzą, herezją i mechanizmami ideologicznymi.
- Powieść realistyczna XIX wieku: szeroka panorama społeczna, w której wielka historia splata się z losem jednostek.
Follett nie ukrywa inspiracji, ale przetwarza je na własny sposób, tworząc literaturę popularną o epickim rozmachu.
Styl i język
Styl Folletta pozostaje prosty, ale nacechowany dbałością o szczegół historyczny. Autor mistrzowsko łączy dokumentalną rekonstrukcję realiów XVI wieku z narracją, która ma tempo thrillera. Jego język jest przystępny, ale za sprawą symboliki ognia zyskuje także wymiar metaforyczny.
To literatura historyczna, która nie traci walorów intelektualnych – choć pisana dla masowego odbiorcy, skłania do refleksji nad mechanizmami władzy i religii.
Walory dzieła
„Słup ognia” posiada kilka wyrazistych walorów:
- epicki rozmach, obejmujący różne warstwy społeczne,
- aktualność – problem fanatyzmu i instrumentalizacji religii brzmi niezwykle współcześnie,
- wprowadzenie perspektywy szpiegowskiej, pokazującej narodziny nowoczesnej polityki,
- metaforyczna symbolika ognia, nadająca powieści wymiar uniwersalny,
- feministyczne akcenty, przywracające głos kobietom w epoce dominacji mężczyzn.
Podsumowanie – płomień, który prowadzi i niszczy
„Słup ognia” to nie tylko powieść historyczna, ale także opowieść o mechanizmach, które do dziś kształtują nasze życie. Fanatyzm, władza, zdrada, lojalność, miłość – te elementy tworzą uniwersalny kod, w którym odczytać można nie tylko XVI wiek, ale i współczesność.
Ken Follett pokazuje, że historia nigdy nie jest zamknięta. Ogień, który prowadził ludzi przez pustynię, ten sam, który płonął na stosach, wciąż tli się w naszych społeczeństwach – jako nadzieja i jako zagrożenie.
„Słup ognia” to powieść, która przypomina, że żaden płomień nie jest neutralny: zawsze kogoś oświeca, a kogoś spala.
