„Ostatnie życzenie” (1993) to zbiór opowiadań, które stały się fundamentem sagi o wiedźminie Geralcie z Rivii. Sapkowski z jednej strony sięga do tradycji zachodniej fantasy – Tolkiena, Moorcocka, Le Guin – z drugiej jednak silnie zakorzenia swoją prozę w słowiańskiej mitologii, europejskim folklorze i ironicznej reinterpretacji baśni. Rezultat to literatura nie tylko rozrywkowa, ale i głęboko intertekstualna, która wciągnęła polskich czytelników w świat pełen potworów, moralnych dwuznaczności i filozoficznych pytań o naturę człowieka.
Geralt – antybohater i archetyp
Geralt z Rivii to bohater paradoksalny: z jednej strony potężny zabójca potworów, wytrenowany i zmodyfikowany, by stać się maszyną do walki; z drugiej – człowiek wątpiący, ironiczny, świadomy absurdów świata. W nim spotyka się archetyp średniowiecznego rycerza i postać z antycznej tragedii.
Geralt, podobnie jak Achilles czy Herakles, nosi w sobie znamiona „wybranego” – kogoś ponad ludzką miarę. Ale Sapkowski dekonstruuje ten mit: wiedźmin nie jest herosem bez skazy, lecz outsiderem, pogardzanym przez ludzi, których chroni.
Baśnie w krzywym zwierciadle
„Ostatnie życzenie” składa się z opowiadań, które reinterpretują klasyczne baśnie i mity.
- „Wiedźmin” – opowieść o księżniczce strzydze to baśń o „Śpiącej Królewnie” przeniesiona w mroczny realizm.
- „Mniejsze zło” – wariacja na temat baśni o królewnie i czarownicy, w której Geralt staje wobec moralnego dylematu: czy naprawdę można wybrać „mniejsze zło”.
- „Ziarno prawdy” – echo „Pięknej i Bestii”, które Sapkowski przekształca w opowieść o samotności i odrzuceniu.
- „Ostatnie życzenie” – opowiadanie tytułowe, łączące motyw dżina z arabskich opowieści z romansowym wątkiem Yennefer.
Te reinterpretacje działają na zasadzie ironicznego dialogu z tradycją – Sapkowski nie powtarza baśni, ale je demitologizuje, pokazując, że za „piękną bajką” kryją się brud, krew i moralna szarość.
Filozofia „mniejszego zła”
Jednym z najważniejszych tematów tomu jest problem wyboru moralnego. Geralt wielokrotnie podkreśla, że wiedźmin nie powinien mieszać się w ludzkie sprawy. Ale życie zmusza go do decyzji – zawsze trudnych, zawsze skażonych dwuznacznością.
Sapkowski wprowadza tu problematykę znaną z filozofii egzystencjalnej i etyki tragicznej: czy człowiek naprawdę ma wolność wyboru, jeśli każda decyzja jest obciążona winą? Geralt, niczym bohater Camusa czy Sartre’a, nie ma komfortu działania „czystego” – jego egzystencja jest naznaczona koniecznością wyboru między złym a gorszym.
Ironia i język
Jednym z największych walorów prozy Sapkowskiego jest język. Autor odrzuca podniosłą, quasi-biblijną stylistykę Tolkiena na rzecz języka żywego, z ironią, sarkazmem i potocznym rejestrem. Dialogi Geralta z Jaskrem, przekomarzania z Yennefer, a nawet rozmowy z potworami są przesycone dowcipem, dystansem i autoironią.
To właśnie ta ironia czyni „Ostatnie życzenie” tak nowoczesnym – Sapkowski wprowadza do fantasy element postmodernistyczny: grę z konwencją, świadomość literackiej sztuczności, a także łamanie oczekiwań czytelnika.
Intertekstualność i tradycja
Sapkowski buduje „Ostatnie życzenie” na skrzyżowaniu wielu tradycji:
- Mitologia słowiańska – strzygi, rusałki, wilkołaki w lokalnych wariantach.
- Baśnie braci Grimm i Perraulta – reinterpretowane i demitologizowane.
- Tradycja rycerska – Geralt jako karykatura błędnego rycerza.
- Powieść pikareskowa – wędrówka wiedźmina przypomina podróże awanturnika spotykającego na drodze dziwne figury społeczne.
- Postmodernizm – ironiczne mieszanie wysokiego i niskiego, patosu i kpiny, mitu i codzienności.
Geralt i Yennefer – archetyp romansu tragicznego
Spotkanie Geralta i Yennefer w opowiadaniu tytułowym wyznacza początek jednej z najważniejszych relacji w całym cyklu. To romans tragiczny, naznaczony nie tylko namiętnością, ale i fatum. Ich miłość przypomina związki z tragedii antycznych – pełne pasji i bólu, zawsze balansujące na granicy spełnienia i destrukcji.
Walory dzieła
„Ostatnie życzenie” to książka, która:
- redefiniuje gatunek fantasy, wprowadzając do niego słowiański koloryt i filozoficzną głębię,
- łączy elementy mitu, baśni i legendy z ironią i współczesną refleksją,
- przedstawia bohatera, który zamiast wybawcy jest outsiderem i ofiarą losu,
- podejmuje pytania o moralność, wolność i granice wyboru,
- posługuje się językiem barwnym, pełnym humoru i inteligentnych aluzji.
Podsumowanie – narodziny mitu na nowo
„Ostatnie życzenie” to nie tylko początek sagi o wiedźminie – to także początek nowego sposobu pisania fantasy w Polsce i w Europie Środkowej. Sapkowski pokazuje, że mit można opowiadać na nowo – z ironią, świadomością kulturowych zapożyczeń i filozoficzną refleksją.
Geralt z Rivii, urodzony w tych opowiadaniach, staje się nie tylko bohaterem literackim, ale też figurą symboliczną – outsidera, który walczy z potworami, choć sam bywa przez ludzi uznawany za potwora. To literatura, która łączy rozrywkę z głęboką refleksją i pokazuje, że fantasy może być przestrzenią filozoficznego namysłu nad losem człowieka.
